Jane Goodall, the celebrated primatologist and conservationist, has died

The environmental advocate became a beloved household name who transcended generations through her appearances in documentaries and on television, as well as her travels to address packed auditoriums around the world.

• Nhà bảo vệ môi trường này đã trở thành một cái tên quen thuộc và được yêu mến qua nhiều thế hệ thông qua các bộ phim tài liệu và chương trình truyền hình, cũng như những chuyến đi khắp thế giới để phát biểu trước các khán giả đông đảo.

The Jane Goodall Institute announced the primatologist's death Wednesday in an Instagram post. According to the Washington, D.C.-based institute, Goodall died of natural causes while in California on a U.S. speaking tour.

• Viện Jane Goodall đã thông báo về sự ra đi của nhà linh trưởng học này vào thứ Tư qua một bài đăng trên Instagram. Theo viện có trụ sở tại Washington, D.C., Goodall đã qua đời vì nguyên nhân tự nhiên khi đang ở California trong chuyến lưu diễn phát biểu tại Mỹ.

Her discoveries "revolutionized science, and she was a tireless advocate for the protection and restoration of our natural world," it said.

• Những khám phá của bà "đã cách mạng hóa khoa học, và bà là một người không mệt mỏi bảo vệ và khôi phục thế giới tự nhiên của chúng ta," viện cho biết.

While living among chimpanzees in Africa decades ago, Goodall documented them doing activities previously believed to be exclusive to humans. Her observations and subsequent magazine and documentary appearances in the 1960s transformed how the world perceived not only humans' closest living biological relatives but also the emotional and social complexity of all animals, while propelling her into the public consciousness.

• Khi sống giữa bầy tinh tinh ở châu Phi nhiều thập kỷ trước, Goodall đã ghi lại những hoạt động mà trước đây được cho là chỉ có ở con người. Những quan sát và xuất hiện trên tạp chí và phim tài liệu của bà trong những năm 1960 đã thay đổi cách thế giới nhìn nhận không chỉ về những người họ hàng sinh học gần gũi nhất với con người mà còn về sự phức tạp về cảm xúc và xã hội của tất cả các loài động vật, đồng thời đưa bà vào nhận thức công chúng.

Primatologist and conservationist Jane Goodall delivers the 50th George Gamow Memorial Lecture at the University of Colorado, Boulder, Colo., Oct. 1, 2015. Photo by AP

• Nhà linh trưởng học và nhà bảo tồn Jane Goodall phát biểu tại buổi thuyết trình tưởng niệm George Gamow lần thứ 50 tại Đại học Colorado, Boulder, Colo., ngày 1 tháng 10 năm 2015. Ảnh của AP

"Out there in nature by myself, when you're alone, you can become part of nature and your humanity doesn't get in the way," she told The Associated Press in 2021. "It's almost like an out-of-body experience when suddenly you hear different sounds and you smell different smells and you're actually part of this amazing tapestry of life."

• "Khi ở ngoài thiên nhiên một mình, khi bạn cô đơn, bạn có thể trở thành một phần của thiên nhiên và nhân tính của bạn không cản trở," bà nói với Associated Press vào năm 2021. "Nó gần như là một trải nghiệm ngoài thân xác khi bạn đột nhiên nghe thấy những âm thanh khác nhau và ngửi thấy những mùi khác nhau và bạn thực sự là một phần của tấm thảm cuộc sống tuyệt vời này."

She had been scheduled to meet with students and teachers on Wednesday to launch the planting of 5,000 trees around wildfire burn zones in the Los Angeles area. Organizers learned of her death as the event was to begin at EF Academy in Pasadena, said spokesperson Shawna Marino. The first tree was planted in Goodall's name after a moment of silence.

• Bà đã được dự kiến sẽ gặp gỡ sinh viên và giáo viên vào thứ Tư để bắt đầu trồng 5.000 cây xung quanh các khu vực bị cháy rừng ở khu vực Los Angeles. Các nhà tổ chức đã biết về cái chết của bà khi sự kiện bắt đầu tại Học viện EF ở Pasadena, phát ngôn viên Shawna Marino cho biết. Cây đầu tiên đã được trồng nhân danh Goodall sau một phút mặc niệm.

"I don't think there's any better way to honor her legacy than having a thousand children gathered for her," Marino said.

• "Tôi không nghĩ rằng có cách nào tốt hơn để tôn vinh di sản của bà ấy ngoài việc có một ngàn đứa trẻ tụ họp vì bà ấy," Marino nói.

Goodall in her later years devoted decades to education and advocacy on humanitarian causes and protecting the natural world. In her British accent, she was known for balancing the grim realities of the climate crisis with a sincere message of hope for the future.

• Trong những năm cuối đời, Goodall đã dành hàng thập kỷ để giáo dục và vận động về các nguyên nhân nhân đạo và bảo vệ thế giới tự nhiên. Với giọng Anh đặc trưng, bà được biết đến với việc cân bằng giữa thực tế nghiệt ngã của cuộc khủng hoảng khí hậu với thông điệp chân thành về hy vọng cho tương lai.

From her base in the British coastal town of Bournemouth, she traveled nearly 300 days a year, even after she turned 90, for public speeches. Between more serious messages, her speeches often featured her whooping like a chimpanzee or lamenting that Tarzan chose the wrong Jane.

• Từ căn cứ của mình tại thị trấn ven biển Bournemouth, Anh, bà đã di chuyển gần 300 ngày mỗi năm, ngay cả sau khi bà tròn 90 tuổi, để phát biểu trước công chúng. Giữa những thông điệp nghiêm túc, các bài phát biểu của bà thường có những tiếng kêu như tinh tinh hoặc tiếc nuối rằng Tarzan đã chọn sai Jane.

Tributes from animal rights organizations, political leaders and admirers poured in following news of her death.

• Các lời tri ân từ các tổ chức bảo vệ động vật, các nhà lãnh đạo chính trị và những người hâm mộ đã đổ về sau khi có tin về cái chết của bà.

"I’m deeply saddened to learn about the passing of Jane Goodall, our dear Messenger of Peace. She is leaving an extraordinary legacy for humanity & our planet," said United Nations Secretary-General António Guterres.

• "Tôi vô cùng buồn khi biết tin về sự ra đi của Jane Goodall, Sứ giả Hòa bình thân yêu của chúng ta. Bà để lại một di sản phi thường cho nhân loại và hành tinh của chúng ta," Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres nói.

Nature broadcaster Chris Packham reflected on her relentless advocacy until the very end.

• Người phát thanh thiên nhiên Chris Packham đã suy ngẫm về sự bảo vệ không ngừng nghỉ của bà cho đến cuối cùng.

"In many ways Jane just died on the job," he said. "The job that her life became. And that was protecting life on earth."

• "Trong nhiều cách, Jane vừa qua đời trong công việc," ông nói. "Công việc mà cuộc đời bà đã trở thành. Và đó là bảo vệ sự sống trên trái đất."

While first studying chimps in Tanzania in the early 1960s, Goodall was known for her unconventional approach. She didn't simply observe them from afar but immersed herself in every aspect of their lives. She fed them and gave them names instead of numbers, which some scientists criticized.

• Khi lần đầu tiên nghiên cứu tinh tinh ở Tanzania vào đầu những năm 1960, Goodall được biết đến với phương pháp tiếp cận không thông thường. Bà không chỉ quan sát chúng từ xa mà còn hòa mình vào mọi khía cạnh của cuộc sống của chúng. Bà đã cho chúng ăn và đặt tên cho chúng thay vì đặt số, điều mà một số nhà khoa học đã chỉ trích.

Her findings were circulated to millions when she first appeared on the cover of National Geographic in 1963 and then in a popular documentary. A collection of photos of Goodall in the field helped her and even some of the chimps become famous. One iconic image showed her crouching across from the infant chimpanzee named Flint. Each has arms outstretched, reaching for the other.

• Những phát hiện của bà đã được truyền bá đến hàng triệu người khi bà lần đầu tiên xuất hiện trên bìa tạp chí National Geographic vào năm 1963 và sau đó trong một bộ phim tài liệu nổi tiếng. Một bộ sưu tập ảnh của Goodall trong thực địa đã giúp bà và thậm chí một số con tinh tinh trở nên nổi tiếng. Một hình ảnh mang tính biểu tượng cho thấy bà đang ngồi xổm đối diện với một con tinh tinh con tên là Flint. Cả hai đều dang tay ra, với tới nhau.

In 1972, the Sunday Times published an obituary for Flo, Flint's mother and the dominant matriarch. Flint died soon after showing signs of grief and losing weight.

• Năm 1972, tờ Sunday Times đã đăng một cáo phó cho Flo, mẹ của Flint và là mẫu hệ thống trị. Flint chết ngay sau đó với các dấu hiệu của sự đau buồn và sụt cân.

"What the chimps have taught me over the years is they’re so like us. They’ve blurred the line between humans and animals," she said in 1997.

• "Những gì tinh tinh đã dạy tôi trong nhiều năm qua là chúng rất giống chúng ta. Chúng đã làm mờ ranh giới giữa con người và động vật," bà nói vào năm 1997.

University of St. Andrews primatologist Catherine Hobaiter, who studies communication in chimpanzees, said that when she first heard Goodall speak, it transformed her view of science.

• Nhà linh trưởng học tại Đại học St. Andrews, Catherine Hobaiter, người nghiên cứu giao tiếp của tinh tinh, cho biết khi bà lần đầu tiên nghe Goodall phát biểu, nó đã thay đổi quan điểm của bà về khoa học.

"It was the first time as a young scientist working with wild apes and wild chimpanzees that I got to hear that it was OK to feel something," she said.

• "Đó là lần đầu tiên khi còn là một nhà khoa học trẻ làm việc với vượn hoang dã và tinh tinh hoang dã, tôi được nghe rằng cảm thấy điều gì đó là điều chấp nhận được," bà nói.

Goodall earned top civilian honors from a number of countries. She was awarded the Presidential Medal of Freedom in 2025 by then-U.S. President Joe Biden and in 2021 won the prestigious Templeton Prize, which honors individuals whose life's work embodies a fusion of science and spirituality.

• Goodall đã nhận được các danh hiệu dân sự hàng đầu từ nhiều quốc gia. Bà đã được trao Huy chương Tự do của Tổng thống vào năm 2025 bởi Tổng thống Mỹ Joe Biden lúc bấy giờ và vào năm 2021 đã giành được giải thưởng Templeton danh giá, vinh danh các cá nhân có công trình cuộc đời kết hợp giữa khoa học và tâm linh.

The Humane World for Animals said Wednesday that Goodall's influence on the animal protection community was immeasurable.

• Tổ chức Humane World for Animals cho biết hôm thứ Tư rằng ảnh hưởng của Goodall đối với cộng đồng bảo vệ động vật là không thể đo lường được.

"Her work on behalf of primates and all animals will never be forgotten," said Kitty Block, president and CEO of the group formerly the Humane Society of the United States and Humane Society International.

• "Công việc của bà cho loài linh trưởng và tất cả các loài động vật sẽ không bao giờ bị lãng quên," Kitty Block, chủ tịch và CEO của tổ chức trước đây là Humane Society of the United States và Humane Society International, nói.

Born in London in 1934, Goodall said her fascination with animals began around when she learned to crawl. In her book, "In the Shadow of Man," she described an early memory of hiding in a henhouse to see a chicken lay an egg. She was there so long her mother reported her missing to police.

• Sinh ra ở London vào năm 1934, Goodall nói rằng sự say mê với động vật của bà bắt đầu từ khi bà học bò. Trong cuốn sách của mình, "In the Shadow of Man," bà đã miêu tả một kỷ niệm sớm về việc trốn trong chuồng gà để xem một con gà đẻ trứng. Bà đã ở đó quá lâu đến mức mẹ bà đã báo cáo bà mất tích cho cảnh sát.

She bought her first book — Edgar Rice Burroughs’ "Tarzan of the Apes" — when she was 10 and soon made up her mind about her future: Live with wild animals in Africa.

• Bà đã mua cuốn sách đầu tiên của mình — "Tarzan of the Apes" của Edgar Rice Burroughs — khi bà 10 tuổi và sớm quyết định về tương lai của mình: Sống với động vật hoang dã ở châu Phi.

That plan stayed with her through a secretarial course when she was 18 and two different jobs. By 1957, she accepted an invitation to travel to a farm in Kenya.

• Kế hoạch đó đã ở lại với bà qua một khóa học thư ký khi bà 18 tuổi và hai công việc khác nhau. Đến năm 1957, bà chấp nhận lời mời đến một trang trại ở Kenya.

There she met the famed anthropologist and paleontologist Louis Leakey at a natural history museum in Nairobi. He gave her a job as an assistant secretary.

• Tại đó, bà gặp nhà nhân chủng học và cổ sinh vật học nổi tiếng Louis Leakey tại một viện bảo tàng lịch sử tự nhiên ở Nairobi. Ông đã cho bà một công việc làm trợ lý thư ký.

Three years later, despite Goodall not having a college degree, Leakey asked if she would be interested in studying chimpanzees in what is now Tanzania. She told the AP that he chose her "because he wanted an open mind."

• Ba năm sau, mặc dù Goodall không có bằng đại học, Leakey đã hỏi liệu bà có quan tâm đến việc nghiên cứu tinh tinh ở nơi mà bây giờ là Tanzania hay không. Bà nói với AP rằng ông đã chọn bà "vì ông muốn một tâm trí mở."

The beginning was filled with complications. British authorities insisted she have a companion, so she brought her mother. The chimps fled if she got within 500 yards (460 meters) of them. She also spent weeks sick from what she believed was malaria.

• Ban đầu gặp nhiều khó khăn. Các nhà chức trách Anh khăng khăng rằng bà phải có một người bạn đồng hành, vì vậy bà đã mang theo mẹ mình. Các con tinh tinh chạy trốn nếu bà đến gần trong vòng 500 yards (460 mét). Bà cũng trải qua nhiều tuần bệnh mà bà tin là sốt rét.

Eventually she gained the animals’ trust. By the fall of 1960 she observed the chimpanzee named David Greybeard make a tool from twigs to fish termites from a nest. It was previously believed that only humans made and used tools.

• Cuối cùng bà đã giành được lòng tin của các con vật. Đến mùa thu năm 1960, bà quan sát thấy con tinh tinh tên là David Greybeard làm một công cụ từ cành cây để bắt mối từ tổ. Trước đây người ta tin rằng chỉ con người mới làm và sử dụng công cụ.

She also found that chimps have individual personalities and share humans’ emotions of pleasure, joy, sadness and fear. She documented bonds between mothers and infants, sibling rivalry and male dominance. She found there was no sharp line between humans and the animal kingdom.

• Bà cũng phát hiện ra rằng tinh tinh có cá tính riêng biệt và chia sẻ cảm xúc vui sướng, niềm vui, nỗi buồn và sự sợ hãi của con người. Bà đã ghi chép lại mối quan hệ giữa mẹ và con, sự cạnh tranh giữa anh chị em và sự thống trị của nam giới. Bà phát hiện ra rằng không có ranh giới rõ ràng giữa con người và vương quốc động vật.

In later years, she discovered chimpanzees engage in a type of warfare, and in 1987 she and her staff observed a chimp "adopt" a 3-year-old orphan that wasn't closely related.

• Trong những năm sau, bà phát hiện ra rằng tinh tinh tham gia vào một loại chiến tranh, và vào năm 1987, bà và nhân viên của bà đã quan sát thấy một con tinh tinh "nhận nuôi" một đứa trẻ mồ côi 3 tuổi không có quan hệ gần gũi.

Her work moved into global advocacy after she watched a disturbing film of experiments on laboratory animals in 1986.

• Công việc của bà đã chuyển sang vận động toàn cầu sau khi bà xem một bộ phim về các thí nghiệm trên động vật trong phòng thí nghiệm vào năm 1986.

"I knew I had to do something," she said. "It was payback time."

• "Tôi biết tôi phải làm gì đó," bà nói. "Đã đến lúc trả ơn."

When the Covid-19 pandemic hit in 2020 and halted her in-person events, she began podcasting from her childhood home in England. Through dozens of "Jane Goodall Hopecast" episodes, she talked with guests including U.S. Sen. Cory Booker, author Margaret Atwood and marine biologist Ayana Elizabeth Johnson.

• Khi đại dịch Covid-19 bùng phát vào năm 2020 và làm ngừng các sự kiện trực tiếp của bà, bà bắt đầu phát sóng podcast từ nhà thời thơ ấu của mình ở Anh. Qua hàng chục tập "Jane Goodall Hopecast," bà đã nói chuyện với các khách mời bao gồm Thượng nghị sĩ Mỹ Cory Booker, tác giả Margaret Atwood và nhà sinh học biển Ayana Elizabeth Johnson.

"If one wants to reach people; If one wants to change attitudes, you have to reach the heart," she said during her first episode. "You can reach the heart by telling stories, not by arguing with people’s intellects."

• "Nếu một người muốn tiếp cận mọi người; Nếu một người muốn thay đổi thái độ, bạn phải tiếp cận trái tim," bà nói trong tập đầu tiên của mình. "Bạn có thể tiếp cận trái tim bằng cách kể chuyện, không phải bằng cách tranh luận với trí tuệ của mọi người."

In later years, she pushed back on "gloom and doom" messaging and aggressive tactics by climate activists, saying they could backfire.

• Trong những năm sau, bà đã phản đối các thông điệp "ảm đạm và diệt vong" và các chiến thuật hung hăng của các nhà hoạt động khí hậu, cho rằng chúng có thể phản tác dụng.

Her advice: "Focus on the present and make choices today whose impact will build over time."

• Lời khuyên của bà: "Tập trung vào hiện tại và đưa ra các lựa chọn hôm nay có tác động sẽ tích tụ theo thời gian."